Av Olav H. Aarrestad

I boka Finlands vag (Bonnier, Stockholm, 1950) fortel den finske sosialdemokraten Vaino Tanner (domd for tyskarlefling i 1945) om dei tingingane som gjekk fore seg for vinterkrigen. Alt i 1938 starta sovjetleiinga loynlege samtalar med finn- ane. Ein andresekret?r ved den sovjetiske legasjonen i Hel- singfors, Boris Jartsev - truleg knytt til GPUP - tok telefonisk kontakt med den finske utan- riksministeren Holsti, som gjekk med pa a motta han jam- vel om det var sv?rt uvanleg at diplomatar pa sa lagt niva fekk beinveges tilgjenge til ein utanriksminister. Jertsev sa han hadde oppdrag fra Moskva og gjorde merksam pa at sam- talane var av absolutt konfi- densiell karakter. Ein kan undra pa om sovjet- leiinga ikkje hadde full tillit til sjefen for legasjonen, mest tru- leg er det at ho rekna med at utanforstaande ikkje sa lett ville fa snusen i kva samtalar ein andresekret?r forde og ogsa syna mindre interesse i a finna det ut. Jerstsev sa han hadde beinveges oppdrag fra Moskva og at ein matta syta for absolutt loynleghald. Sovjet- leiinga var overtydd om at Tysk- land hadde omfattande ataks- planar mot Russland; den tyske armeens venstre flanke skulle fa til oppgave a ga i land i Finland og derifra gjera atak pa Sovjetu- nionen. Etter fleire mote munna det sovjetiske framlegget ut i folgjande tre punkt: 1) Om den finske regjeringa ikkje kan ga med pa eit fullt milit?rt (loynleg) samarbeid, kan Sovjetunionen vera nogd med ei skriftleg utsegn der Fin- land seier seg budd til a setja seg imot ei eventuell tysk iland- setting av troppar og til a motta sovjetisk hjelp for a hindra det. 2) Utbygging av forsvarsverk pa Aland. Sovjetunionen kunne ga med pa dette om ein fekk delta med bev?pning og fekk senda eigne observatorar. Dette kunne ga fore seg i loynd. 3) Loyve til a setja opp festningsverk for luft og sjo- forsvar pa oya Hogland for a tryggja Leningrad. Dersom Finland gjekk med pa framlegga, var Sovjetunio- nen budd pa a garantera for Finlands integritet (gjeldande grenser), gje landet milit?r hjelp om naudsynt og gjera ein handelsavtale som ville ville gje avsetnad for finske indus- tri- og landbruksprodukt. I etterfolgjande tingingar synte finnane seg mest inter- esserte i handelsavtale og stilte seg n?rast avvisande til dei sentrale framlegga. Ei slik haldning heldt dei fast pa da saka vart lofta opp pa eit hog- are plan og tingingar forde i Moskva, forst med utanriks- handelsminster Mikojan, sa med utanriksminister Litvinov. I praksis sette finnane bom for vidare samtaler med eit memo- randum/note av 20. mars 1939. Med etterklokskap konstaterer Tanner at med bakgrunn i den vidare utviklinga ”kan man kritisera Finlands avvisande installning.” For ”Munchen” arbeidde sovjetdiplomatiet aktivt for a fa til ein forsvarsallianse mot Tyskland og til forsvar for Tsjekkoslovakia. Framlegga vart avviste sa vel i Paris som London. Om Munchen-avtalen skriv Tanner: ”Nar Munchenavtalet ingicks lamnades Sovjetunionen helt at sidan. Man fragade inte ef- ter dess asikt, och detta vackte givetvis ondt blod dar.”