Den tyske diktaren Ernst Toller (1893-1939) vart fødd i Samotschin i Posen, den gongen Prøyssen, no Polen som yngste son i ein jødisk familie.

Av Olav H. Aarrestad

Faren var handelsmann. På realgymnasiet fekk han interesse for teater og såg for seg ei framtid som skodespelar sikkert mot farens vilje. I 1914 fekk han plass på Universitet for utlendingar i Grenoble, men vende tilbake til Tyskland då krigen braut ut for å melda seg som friviljug.

Han kjempa ved Verdun og vart forfremma til underoffiser, men i mai 1916 fekk han eit psykisk samanbrot. Etter å ha komi seg nokonlunde på beina, vart han friteken frå teneste i hæren og byrja studera jus og filosofi i München i 1917, men glei snøgt over i litteraturstudiar og hadde omgang med fleire seinare kjende forfattarar (bl.a. Thomas Mann, Rainer Maria Rilke). Under ei litterær-filosofisk tilstelling trefte han (sosiologen) Max Weber.

Krigsrøynslene gjorde at han no erklærte seg som passifist, og politisk gjekk han stendig meir mot venstre. Hans slutta seg til oppreisten i München i 1918 som førde fram til den kortvarige Rådsrepublikken etter sovjemønster, snøgt knust av den sosialdemokratiske sentralregjeringa med frikorps og regulære troppestyrkar Dei fleste leiarane vart avretta, men Toller slapp unna med fem års fengsel, truleg av di Max Weber gjekk god for han. I fengslet skriv han ei rad verk, og i 1927 gjer han stor lukke med ein slags historisk revy, Hoppla wir leben, på Piscator-Bühne i Berlin, eit nyopna avantgardteater. Nazistanes maktovertaking fører til at han emigrerer til Sambandsstatane i 1933. Der får han det økonomisk vanskeleg jamvel om han får møta fleire framståande personar (bl.a. Roosevelt) i sin kamp for Den spanske republikken. I 1934 gav han ut sjølvbiografien ”Eg var ein tyskar”, tittelen fortel sitt.